Ο σπουδαίος λαός των Αιγυπτίων, τοποθετημένος σε μια εξαιρετικά γόνιμη και εύφορη γη όπως αυτή της κοιλάδας του Νείλου, δεν κατάφερε να φτάσει μόνο σε υψηλά επίπεδα υλικής ευημερίας μα κυρίως σε υψηλά επίπεδα πολιτισμού.
Η ιερογλυφική γραφή που χρησιμοποιήθηκε στην Αίγυπτο ίσως μέχρι τον 6ο - 7ο αι. π.Χ., όταν εκφράζει τις πιο υψηλές σκέψεις, τις πιο αρμονικές εικόνες (κοσμογονία, λειτουργική, θρησκευτικά μυστήρια, μαγικά αντικείμενα), γίνεται με τα ελλειπτικά της κενά και το φραστικό παραλληλισμό, π ο ί η σ η, δηλαδή ιερή Γλώσσα, φυλαγμένη αποκλειστικά και ζηλότυπα από τους Ιερείς.
Στα «κείμενα των πυραμίδων» (3500-2500 π.Χ.) που είναι τα πιο αρχαία γραμματικά κείμενα των Αιγυπτίων και αποτελούνται από μια συλλογή 700 επικήδειων οδηγιών, θα ανακαλύψουμε την πρωτόλεια μορφή της αιγυπτιακής ποίησης.
Χάος
Δεν υπήρχε ακόμα ο ουρανός.
Δεν υπήρχε ακόμα η γη.
Δεν υπήρχε ακόμα ο άνθρωπος.
Δεν είχαν γεννηθεί ακόμα οι θεοί.
Δεν υπήρχε ακόμα ο θάνατος
(Μετάφρ. Ρίτα Μπούμη)
Φυσικά, στους «Μαγικούς Πάπυρους» (1700-1600 π.Χ.), καθώς η μαγεία ήταν σπουδαίο λειτούργημα στην αιγυπτιακή θρησκεία, ανάμεσα σε ξόρκια και γητειές μονάχα ποίηση θα βρούμε. Μα και στο «Βιβλίο των νεκρών» (2000-500 π.Χ.) ο θάνατος, που αποτελεί για τους Αιγύπτιους ένα πέρασμα σε τόπο μέσα στον οποίο η ζωή θα ζει αναλλοίωτη στο διηνεκές, με τρόπο ποιητικό καλοπιάνεται.
Κατά την εποχή που θεωρείται η πιο ένδοξη απ’ όλες (1571-1168 π.Χ.), ανεβαίνει στο θρόνο ο Αμένοφις ο Δ’, ο οποίος αφιερώνεται στις τέχνες, στις μελέτες και τις θεολογικές ασκήσεις. Επαναφέρει τη λατρεία του Ήλιου, τον οποίο ονομάζει Ατόν, ζει υποδειγματική ζωή και παραμένει πιστός στην γυναίκα του Νεφερτίτη, παρόλο που δεν του έχει χαρίσει διάδοχο.
Συνθέτει πολλούς ύμνους μέσα στους οποίους και τον «Ύμνο του Ήλιου» που θεωρείται το ωραιότερο ποίημα της αρχαίας αιγυπτιακής λογοτεχνίας :
«Όταν ωραίος σηκώνεσαι απ’ του ουρανού τον ορίζοντα
Ώ Δίσκε, ζωή αρχή ζωής!
……………………………………………»
Δεν θα ήταν βεβαία δυνατόν να απουσιάζει από την πλούσια ανθολογία της αιγυπτιακής ποίησης ο έρωτας! Τα ερωτικά ποιήματα ήταν πάρα πολλά και ιδιαιτέρως όμορφα. Λόγω όμως της συχνής εξύμνησης αδελφικών ερώτων (συνηθισμένο για την εποχή) θεωρούνται πως προσβάλλουν το σύγχρονο αίσθημα με αποτέλεσμα να τα συναντάμε σχετικά σπάνια.
Πάνω σ’ ένα κοχύλι της 19η ή 20ης Δυναστείας ανακαλύπτουμε το πανάρχαιο θέμα του ερωτικού πόθου και αντιλαμβανόμαστε την δυναμική του από καταβολής κόσμου.
« Ό έρωτας της πολυαγαπημένης μου τρέχει στην όχθη του ποταμού.
Ένας κροκόδειλος είναι κρυμμένος στη σκιά του,
Και όμως μπαίνω στο νερό και δεν φοβάμαι το κύμα.
Νιώθω μέσα σ’ αυτό ένα θάρρος αδίσταχτο,
Και το νερό είναι στερεό κάτω από τα πόδια μου, σαν χώμα.
Είναι ο έρωτας της που με κάνει δυνατό.
Αυτή είναι για μένα ένα βιβλίο μαγεμένο.
Όταν βλέπω την πολυαγαπημένη μου να ‘ρχεται,
Η καρδία μου ευτυχισμένη γίνεται,
Τα χέρια μου ανοίγουν να την αγκαλιάσουν,
Η καρδιά μου χαίρεται, αφού έρχεται η πολυαγαπημένη μου.
Όταν την κρατώ μέσα στην αγκαλιά μου
Θαρρώ πως βρίσκομαι σε χώρα ευωδιασμένη από λιβάνι,
Όταν τη φιλώ, τα χείλη της ανοίγουν
Κι εγώ ευφραίνομαι όπως σαν πίνω οίνο.
Ας ήμουν η μαύρη σκλάβα που την περιποιείται,
Θα μπορούσα έτσι να βλέπω ολόκληρο το σώμα της.»
Μέσα από αυτη την σύνοπτική καταγραφή στοιχειων και ποιημάτων που χρονολογούνται 3500 χρόνια π.Χ., μας αποδεικνύεται πως η ανθρώπινη ύπαρξη στις υψηλές προσεγγίσεις της, καταμαρτυρεί το δισυπόστατο της με τον πιο τρανό τρόπο, που δεν είναι άλλος από την ποίηση και μάχεται μέσω αυτής για οτιδήποτε συμβατικό και προσωρινό!
Ματίνα Κ. Καρελιώτη
Βιβλιογραφία: " Νέα παγκόσμια ποιητική ανθολογία" Ρίτα Μπούμη - Νίκος Παπάς
