«Οι Μάνες του Πόντου» - Μάρθα Πατλάκουτζα - Εκδόσεις ΕΞΗ

« Έχασαν τη ρίζα τους, έχασαν τα κλαδιά τους,

όμως, ποτέ κανείς δεν κατάφερε να κλέψει την ψυχή τους.»

 

 

Μπορούμε άραγε οι σύγχρονοι Έλληνες να συνομιλήσουμε με την ιστορία μας; Μπορούμε να αντέξουμε να αντικρίσουμε το αίμα με το οποίο γράφτηκε η κάθε αράδα της; Μπορούμε άραγε να συναισθανθούμε τον πόνο των προγόνων μας και τη δύναμη που έκρυβαν στα έγκατα της ψυχής τους, ώστε να οικοδομήσουν όσες φορές χρειάστηκε τα ερείπια του έθνους μας;

Έχω την αίσθηση πως ο χρόνος, όπως σε όλες τις περιπτώσεις ρίχνει ένα πέπλο όχι απαραίτητα λήθης, αλλά λείανσης των αιχμηρών ακίδων. Όχι, δεν μπορούμε να φανταστούμε τι μπορεί να βίωσαν οι άνθρωποι, που αναγκάστηκαν να ξεριζωθούν από τον τόπο τους, οι γυναίκες, που έχασαν τα παιδιά τους, τα παιδιά, που ορφάνεψαν πολλές φορές, οι άντρες, που έπρεπε να πάρουν τις πιο σκληρές αποφάσεις…

Με το βιβλίο Οι Μάνες του Πόντου, η συγγραφέας Μάρθα Πατλάκουτζα αφήνει μια παρακαταθήκη ελληνικής ιστορίας σε όλους μας. Σε όλους εμάς, που ξεχνάμε ή και προσπερνάμε όσα ακόμα μας πονούν, όχι από αδιαφορία, αλλά κυρίως από τον φόβο της πιθανής επανάληψής τους.

Η συγγραφέας μας διηγείται μια αληθινή ιστορία. Την ιστορία τριών γυναικών οι οποίες έζησαν την φρίκη του ξεριζωμού από τους Νεότουρκους και τους Σοβιετικούς, την καχυποψία της ίδιας τους της πατρίδας, τον πόλεμο των Ναζιστών και τον αδελφοκτόνο εμφύλιο.

Η Ευγενία γέννησε τη Σοφία. Η Σοφία τη Δωροθέα. Κι Δωροθέα την Αλίκη.  Κόρες, γυναίκες, σύζυγοι, μάνες. Η ιστορία του βιβλίου δεν είναι μόνο μια παρουσίαση γεγονότων ζωής· είναι και μια σημαντική καταγραφή της γυναικείας υπόθεσης. Ποια ήταν η θέση της γυναίκας, ποιοι άγραφοι νόμοι όριζαν την υπόστασή της, τις αποφάσεις της, τις ενέργειές της.

Η ιστορία κυλάει με αρμονία ανάμεσα σε δεκαεφτά καλογραμμένα κεφάλαια, το οποία είναι γραμμένα με δωρικότητα, χωρίς πλεονασμούς και κουραστικά λογοτεχνικά τερτίπια. Αυτό φυσικά μετράει στα πλεονεκτήματα του βιβλίου.

Δυνατό σημείο του βιβλίου η περιγραφή της σφαγής των νηπίων της Σάντας. Μια από τις πιο οδυνηρές στιγμές της Γενοκτονίας των Ποντίων.

«Το τελευταίο μωρό δεν άφηνε τη ρώγα της μάνας του κι όλο βύζαινε να κρατηθεί στη ζωή. Το τράβηξαν από την αγκάλη της και εκείνη σωριάστηκε στην παγωμένη γη…»

 

Από την περίληψη στο οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Τι είναι αρκετό για να χάσει μια μάνα την ψυχή της; Τα όσα πέρασαν οι μάνες του Πόντου δεν είχαν όριο. Πόνεσαν για την πατρίδα που έχασαν. Έκλαψαν για το άδικο. Λύγισαν για τα παιδιά που έθαψαν.

Τραπεζούντα, 1918. Οι Νεότουρκοι πλέον ήταν ασυγκράτητοι. Το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι να εξοντώσουν το χριστιανικό στοιχείο. Βιάζουν, λεηλατούν, ατιμάζουν. Σκελετωμένοι άνθρωποι που μοιάζουν με σκιές, βαδίζουν αγόγγυστα προς τα τάγματα εργασίας.

Οι μάνες του Πόντου για να γλιτώσουν από τις θηριωδίες και τις σφαγές των Τούρκων, θα κρυφτούν άλλες στα βουνά της Σάντας και άλλες θα αναζητήσουν καταφύγιο στον Καύκασο. Με μοναδικό τους εφόδιο τη δύναμη για ζωή, θα αναμετρηθούν με τον πόνο της απώλειας και του ματωμένου ξεριζωμού από τη γενέθλια γη. Δεν θα ανασάνουν πια τη μυρωδιά της μάνας πατρίδας. Έχουν χάσει τον Πόντο τους. Για πάντα.

Και μόλις η ζωή τούς χαμογελάσει ξανά, έστω και αχνά, η ιστορία επαναλαμβάνεται, σαν να προσπαθούσε ο Θεός να τις κάνει ακόμα πιο δυνατές μέσα από τις πικρές λύπες. Κατατρεγμένες από τις Σοβιετικές αρχές, πρέπει για δεύτερη φορά να παλέψουν με τα θεριά της φύσης. Ο δρόμος θα τους οδηγήσει στην αγκαλιά της Ελλάδας, της πατρίδας που θα τους δεχτεί με καχυποψία.

Οι μάνες του Πόντου, κουβαλώντας τη δύναμη με την οποία τις είχε μπολιάσει η ρίζα τους, θα δώσουν τον αγώνα τους, και σε πείσμα κάθε δυσκολίας, θα καταφέρουν να σηκωθούν, όσες φορές και αν χρειαστεί να λυγίσουν.

Ευγενία, Σοφία, Δωροθέα. Τρεις γυναίκες που έζησαν τον ξεριζωμό, βιώνοντας τον μέγιστο πόνο για αυτά που άφησαν πίσω. Τρεις γυναίκες που κρίθηκαν όχι μόνο από τη στάση τους απέναντι στη ζωή, αλλά απέναντι στο θάνατο. Μια αληθινή ιστορία ζωής μέσα από τις μαρτυρίες τους.

Μου άρεσε ιδιαίτερα η γραφή της Μάρθας Πατλάκουτζα. Έχει τη δυνατότητα να σε βάζει μέσα στην ιστορία με έναν καθαρό και έντιμο τρόπο. Οι εικόνες της ξεκάθαρες, κατανοητές, οικείες, μα εξαιρετικά δυνατές.

Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθώ και στην αισθητική του βιβλίου, η οποία αποτελεί μια εξαιρετική προσπάθεια των Εκδόσεων ΕΞΗ, καθώς προδιαθέτει συγκινησιακά τον αναγνώστη, ενώ παράλληλα σέβεται την ίδια την ιστορία του βιβλίου.

Οι Μάνες του Πόντου είναι ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί. 

© Ματίνα Κ. Καρελιώτη